Trots op ons derde Herenboeren-jaar

Inleiding

Na het afscheid van Wiebe kozen we voor rust op de boerderij. Gina was bereid om de verantwoordelijkheid voor het boeren op zich te nemen met het thema “balanceren tussen wensen en mogelijkheden”. Ze 
werd daarbij gelukkig ondersteund door de ingehuurde boeren Thomas en Thomas, door Sille en door de enthousiaste boer in wording Vincent. En niet te vergeten door de vele, vele actieve leden zonder wie het werk op de boerderij niet rond zou komen.

Door het droge weer hadden we in het begin van 2022 een minder voorspoedige start, gelukkig opgevolgd door een meer dan rijke oogst toen het weer verbeterde. We leren steeds beter hoe we de gewassen op de boerderij het beste kunnen bewerken. 

Onkruidbestrijding door schoffelen bleek ook weer hard nodig. Zelfoogst werd weer met succes toegepast. Er zijn opnieuw twee grote projecten gerealiseerd: het aanleggen van de ondergrondse beregening en een afdak waaronder de uitgifte plaatsvindt en materieel gestald wordt. We plukten de eerste appels en er kwam een kruidentuin. Gezelligheid bleef, net als het delen van lekkers en recepten.

In de eerste helft van het jaar moesten we in verband met de voortdurende maatregelen tegen COVID vaak nog afzien van ‘live’ bijeenkomsten. Ook de eerste ALV ging nog digitaal. Met het afbouwen van de Corona-beperkingen werd onze boerderij meer en meer een plaats van ontmoeting, zoals bijvoorbeeld de gezellige lunch tijdens de uienoogst. De tweede ALV kon eindelijk weer samen gehouden worden. Ondanks de ijzige kou was de opkomst hoog en werden plannen voor 2023 samen gemaakt: “Samen boeren is samen oogsten”.

Herenboeren

Na de sterke groei in 2021 hebben we de omvang van de coöperatie in 2022, door het aantrekken van nieuwe leden, relatief constant rond de streefwaarde voor de coöperatie van 500 monden kunnen houden. Voor 2022 hadden we het gemiddeld aantal monden ingeschat op 487. We zijn uiteindelijk uitgekomen op een gemiddelde van 493 monden, waarmee het doel van 2022 is behaald. Voor 2022 hadden we geschat dat het percentage vegetarisch monden zou oplopen, van 30% op 31 december 2021, tot een jaargemiddelde van 35%. Deze stijging is minder snel gegaan. Pas op het einde van 2022 zaten we op 35%, waarmee het jaargemiddelde lager lag op ca. 33%.

*) In de totalen zijn ook de in-/uitstappende leden en de wijzigingen monden (1/1 en 1/7) meegerekend.

In 2022 zijn in totaal 40 leden (76 monden) ingestapt en hebben we 35 leden (48 monden) uit kunnen laten stappen. Daarnaast hebben leden ook monden ingeleverd op 1 januari (32) en 1 juli (11), in totaal 43. Er is 1 lid geweest, die juist het omgekeerde heeft gedaan. In 2022 hadden we een wachtlijst van leden die graag uit willen treden. Leden die dit doen geven in het algemeen aan dat ze nog steeds achter het Herenboeren-concept staan, maar dat het bij nader inzien niet goed past in hun ‘way of life’. Met de aanwas van nieuwe leden hebben we meerdere leden uit kunnen laten stappen en de eenmalige kapitaalinleg terug kunnen storten. Bij het uit laten stappen van leden is ook steeds het doel van gemiddeld 487 monden voor 2022 meegewogen.De aanwas van nieuwe leden bereiken we door verschillende activiteiten te organiseren. Met name de rondleidingen op de boerderij zijn daar erg belangrijk voor en deze zijn meerdere keren gegeven. Social media zetten we daarbij in en ook is er elk kwartaal een nieuwsbrief die verzonden wordt naar een groep van meer dan 500 geïnteresseerden.

Onze boerderij

Het verbeteren van de bodem blijft een doorlopend proces. We voegen compost, stalmest en mineralen toe. Maar we halen natuurlijk ook voedingsstoffen uit de bodem met onze productie. Door de bodem te
bedekken met levende begroeiing en afgestorven materiaal zorgen we ervoor dat het bodemleven zich beter kan herstellen.

In 2022 hadden we weer last van de Coloradokever bij de aardappels. Die is heel slecht voor de aardappels en bovendien besmettelijk. We ontkwamen er niet aan om, weliswaar biologisch goedgekeurde, gif te spuiten. We hebben daarbij ook een verantwoordelijkheid naar de omgeving, die ook niet op de Coloradokever zit te wachten.

In 2022 hebben we het groentepalet kunnen uitbreiden met onder andere koolraab, raapstelen, spinazie en yacon. De boomgaard begon zijn eerste voorzichtige vruchten te leveren. We hadden wat zacht fruit (o.a. bessen en frambozen) en ook hebben we van verschillende appelsoorten al een voorproefje gehad. Ook hebben we veel soorten kruiden kunnen proeven, afkomstig uit het door enkele enthousiaste leden geïnitieerde en door hen bijgehouden kruidentuin. Op de ALV van december 2022 gaven Addy en Hanneke hierover een mooie presentatie.

De tunnelkassen zijn goed in bedrijf, hoewel ze door personele omstandigheden minder opbrengst hadden dan gehoopt. De vraag naar grotere diversiteit in groenten en een langer oogstseizoen houdt de vraag naar een derde tunnelkas levend. Omdat het veel werk vraagt en ook een afgestemd teeltplan zijn we achteraf gezien blij dat we deze derde kas niet onmiddellijk gerealiseerd hebben. Om die reden is er begin 2023 een inventarisatie gehouden of er voldoende leden bereid gevonden worden om het vele werk dat een extra tunnelkas vraagt op zich te nemen. Pas bij voldoende handen zal een derde kas gezet worden.

De commissie en werkgroep Inrichting had het weer druk: het ondergrondse irrigatiesysteem en het afdak voor de uitgifte/opslag van materieel werden voortvarend en met succes gerealiseerd. Hoewel de handmatige beregening niet helemaal voorbij is en er nog steeds met buizen moet worden gelopen, is de werkdruk hierbij veel minder. Met het afdak voor de uitgifte is een grote wens van velen in vervulling gegaan. Het voorbereiden en uitdelen van de oogst is er een stuk aangenamer van geworden. Dat alles heeft veel energie van de Commissie en de Werkgroep gevraagd en kleinere projecten zijn er in 2022 dan ook niet van gekomen. Die staan voor 2023 op de planning.

We hebben in 2022 voor het eerst onze eigen tarwe geproduceerd, deels gebruikt als diervoeder en deels voor de leden. Van het tarwemeel is al veel brood, pannenkoeken en nog meer lekkers gebakken.

Oogst 

Het is, ondanks het slechte begin, een groeizaam jaar geweest. In het voorjaar koud, droog en veel wind. De beregening waaide over het zand heen en had veel minder effect dan iedereen had gewild. Daarna werd het beter en schoot de groente de grond uit. Vaak weer te hard, maar wisselvalligheid hoort bij het boerenleven. Het onkruid deed het eveneens wederom goed en vroeg daarmee opnieuw veel werk.

Na de peiling bij de leden welke groenten ze in 2022 graag zouden eten is er een nieuw teeltplan in elkaar gezet en is er gestart met planten en zaaien. Zowel op de koude grond als in de tunnelkassen. Voordat de eerste nieuwe oogst uitgeefbaar was, konden we nog voldoende teren op de teelt van het jaar er voor.

Naast de 34.000 uien (5.000 stuks meer dan 2021), 7,5 ton aardappelen (10 ton minder dan 2021, we nemen afscheid van het ras), 65.400 eieren (4.000 minder dan 2021), 720 kg meel (goed voor 1200 broden) en de ongeveer 7 tonnen zuurkool die uitgegeven zijn, is er ook weer een top 10 van geoogste groenten gemaakt:
1. Rode biet: 6.927 stuks (blijft nr. 1)
2. Sla: 6.139 (➚︎ van 4 naar 2)
3. Wortel: 5307 stuks (➚ van 6 naar 3)
4. Prei: 5.154 stuks (➚ van 7 naar 4)
5. Bosui: 4.884 stuks (➘ van 2 naar 5)
6. Bloemkool: 3.683 (nieuw in top 10)
7. Pompoen: 3.437 (nieuw in top 10)
8. Courgette: 2.906 (➘ van 5 naar 8 )
9. Boerenkool: 2.436 (➘ van 8 naar 9)
10. Koolraap: 1.903 (nieuw in top 10 )
In bovenstaande top 10 zijn de zogenaamde ‘extraatjes’ zoals komkommer, tomaten, aubergine, pepertjes en (punt-)paprika niet meegenomen. En door het aangepaste teeltplan zijn er ook ongeveer 8 groenten uit de top 10 verdwenen, onder meer koolrabi, chinese kool en pastinaak. Kouseband, paarse bloemkool en witte wortel zijn zelfs helemaal uit onze oogst verdwenen. Dat dit niet voor altijd hoeft te zijn bewijst de radijs, die weer terug was van geweest.

Over het algemeen is er iets minder geproduceerd. Mede daardoor zijn er ook meer weken geweest dan in voorgaande jaren waarin we geen groenten konden uitgeven. In totaal 11 weken. Dit komt met name (net als in 2021) door de weersomstandigheden waarbij de koude nachten en warme dagen stress hebben veroorzaakt. Ook is de eigen opkweek van groenten minder goed van de grond gekomen dan verwacht. Al met al is het beeld dat in 2022 voldaan is aan de uitkomsten van de oogst-enquête, waarin om meer diversiteit aan groenten en minder aantallen per groente is gevraagd. Een lichtpuntje was het eerste eigen fruit, waar iedereen van heeft kunnen proeven. Dat smaakt naar meer!

Beestenboel

In 2022 hielden de dieren ons veel bezig. De kippen leden onder de ophokplicht en dat was bepaald geen pretje. Dit geeft veel stress, en in combinatie met de warmte-stress hebben de kippen behoorlijk geleden. De kipcaravan blijkt lang niet optimaal in situaties waarin vogelgriep en ophokplicht actueel zijn. Dit is niet wat we qua dierenwelzijn willen. Gelukkig is er door diverse leden veel tijd gestopt in het maken en in stand houden van een overdekte buitenren. Ondanks de omstandigheden hebben onze kippen niet slecht geproduceerd en zijn ze pas in 2023 vervangen terwijl dit oorspronkelijk gepland stond voor 2022. De boeren hebben in samenwerking met meerdere leden onze kippen zo goed mogelijk beschermd tegen predatie. In 2022 zijn ongeveer 50 kippen ten prooi gevallen aan roofdieren of door ziekte dood gegaan.

De varkens hebben met plezier rondgescharreld en nog meer genoten toen er ook een afdak kwam waar ze konden liggen bij hogere temperaturen. Het gehele jaar heeft er een heel aantal blije varkens gewroet en geknord. Favoriet bij velen, in ieder geval in levenden lijve. 23 varkens zijn in 2022 geslacht en op het bord van de vleeseters beland. De in het jaarplan ingeschatte hoeveelheid varkensvlees van 5 kg hebben we ruim gehaald: er is ruim 6 kg varkensvlees per mond uitgeleverd. Dat is dan nog zonder het orgaanvlees en de botten, die sommige van onze leden ook hebben genuttigd. Er zijn 2 runderen geslacht. 1 van ons zelf en een bij de buurman aangekocht rund. Uiteindelijk heeft dit minder rundvlees opgeleverd dan gepland, namelijk ca. 1,5 kg in plaats van de in het jaarplan aangegeven 3 kg per mond.

Naast de tarwe wordt er voer ingekocht en worden de dieren ook gevoerd met reststromen. Dit zijn bijvoorbeeld groenten die niet uitgedeeld wordt aan de leden en stronken van de kolen. Ook regelt Gina hooi en stro vanuit Biezenmortel.

Actieve leden

Ook in 2022 is er weer een enorme inzet geweest van leden op allerlei gebieden. Verenigd in allerlei werkgroepen en commissies. En vooral ook zomaar individueel, als er een keertje tijd voor was. Van het planten met de plantmachine tot het repareren van machines. Van het uitdenken en bouwen van een irrigatiesysteem tot het plaatsen van extra omheining in de varkenswei. Het snoeien van de fruitbomen en het uitgeven van onze groenten. En het voeren van onze dieren tot schoffelen, veel schoffelen en nog veel meer schoffelen.

En dit is nog lang niet alles. Want denk ook aan het inschrijven van nieuwe leden, rondleidingen, lunches en andere activiteiten. Voor al deze klussen was er altijd wel iemand te porren buiten de mensen die zich toch al beschikbaar stelden. Zeker het vermelden waard is de ‘uienoogstdag’: veel leden hadden een gezellige werkdag waarbij de uien in één dag van het land af gingen. Warm ondersteund door de Activiteiten Commissie die zorg had voor de inwendige mens.

Ook hadden we dit jaar een oogstfeest en werd er weer volop gebakken. Zoals gewoonlijk waren alle taarten snel op. Heel Goedentijd bakt blijft een succes met wederom een trotse winnaar. Het oogstfeest werd deze keer in de schuur gehouden, wat een eigen soort gezelligheid aan deze activiteit gaf. Datzelfde gebeurde tijdens de ALV. Ook deze werd in de buur-schuur gehouden, waar we ondanks de kou een goede vergadering met hoge opkomst hadden. Ook het Vrijwilligersfeest was weer erg gezellig!

Commissies

Een commissie die nieuw was in 2022 was de dieren commissie. Met de opdracht een verantwoorde wijze voor het houden van boerderijdieren, nu en in de toekomst, op onze boerderij te ontwikkelen. Als richtlijn geldt daarbij duurzaamheid, circulariteit en regionale inbedding. De commissie heeft zich ook bezig gehouden met dierenwelzijn. Dat was bijvoorbeeld nodig in verband met de ophok- en afschermplicht wegens de heersende vogelgriep. Ook kan de commissie als sparing partner optreden voor de boer en suggesties aan de hand doen. Dit betreft onder andere de inzet van de dieren als boerderijdieren, de voeding, de mest en de slacht.

Figuur: organogram met de commissies en werkgroepen, situatie eind 2022.

Commissies hebben ook in 2022 zichtbaar werk geleverd. De Inrichting boerderij Commissie en het klusteam is een duidelijk voorbeeld met de overkapping. De Monitoring Commissie heeft onder meer een vak-inhoudelijk bodemonderzoek uitgevoerd. De Kascontrole Commissie hebben we zien optreden bij de ALV. De Financiën Commissie heeft onder andere een financiële risico-inventarisatie gemaakt. De Distributie Commissie houdt nauw contact met de boer over hetgeen gedistribueerd moet worden en dat dit overeenkomt met de geschetste verwachtingen. Daarnaast is er een Uitgifte Werkgroep die wekelijks zorgt voor de uitgifte. De Activiteiten Commissie was in het voorjaar nog enigszins onthand vanwege Corona, maar kon toch bijvoorbeeld een geslaagd Vrijwilligersfeest organiseren. De Marketing en communicatie Commissie maakte de nieuwsbrieven, de website en was betrokken bij evenementen.

Het is een greep uit het vele commissie- en werkgroepwerk.

Om de samenwerking tussen de commissies, werkgroepen en bestuur te optimaliseren, en om van elkaar te weten hoe er aangekeken wordt tegen de verschillende taken, is er met alle commissies 2 x overleg geweest. Het eerste overleg was een nadere kennismaking met elkaars werk. Maar heeft ook geleid tot de al eerder genoemde succesvolle uienoogst. Een inventarisatie van to-do’s is bij de tweede bijeenkomst gemaakt. In 2023 zal hierin prioritering moeten worden aangebracht.

Werkgroep Bomen heeft onder leiding van Peter ervaring opgedaan met het snoeien en andere onderhoudswerkzaamheden aan de bomen. En last but not least: de hulp-troepen van de boer: deze groep zorgt ervoor dat de plant- en oogstwerkzaamheden worden uitgevoerd en onkruid wordt gewied. Ook belangrijk: de kantine wordt bijgevuld en de keuken en het sanitair worden ook door deze werkgroep schoon gehouden.

Onze boeren

Naast het vertrouwde gezicht van vaste boer Gina was er in 2022 geen vast personeel op de boerderij. We hebben in de eerste jaren helaas teveel moeten wisselen en besloten 2022 als tijd voor rust en bezinning te nemen. Naast onze vast boer Gina, die uitbreiding van uren kreeg, hebben we met betaalde inhuurkrachten gewerkt. Dit alles gaf toch wat minder rust dan we hadden gehoopt. Want ondanks het harde werk van Thomas de K., Thomas V., Sille en Vincent gaf de veelheid aan betaalde inhuurkrachten ook een eigen vorm van onrust. Gelukkig hadden we Gina en onze vaste hulptroepen als stabiele factor. We waren dan ook blij dat per 1 november Peter Hundepool als boer/bedrijfsleider en als nieuwe collega van Gina kon worden aangesteld. In 2022 nog voor 1 dag per week en vanaf 1 januari 2023 full-time. Gina kan dan, in lijn met haar wens, in uren een stapje terug doen. Peter heeft een brede expertise en we verwachten dat Gina en Peter elkaar goed aanvullen en zo samen de boerderij met hun gezamenlijke kennis en inzet kunnen verbeteren.

Financiën 

Op onze boerderij staat ‘samen duurzaam voedsel produceren’ voorop, en dat doen we onder meer door ervoor te zorgen dat onze boerderij ‘economisch gedragen’ wordt en blijft (één van de drie pijlers). Er stroomt jaarlijks namelijk ook een grote som geld door onze boerderij. De Financiën Commissie heeft samen met de penningmeester de financiële verantwoording over 2022 voorbereid en deze voorgelegd aan de Kascontrole Commissie.

Het jaarlijks streven is om aan het eind van het jaar rond de nullijn van de goedgekeurde begroting uit te komen. Het werkelijke resultaat over 2022, na afdracht van belastingen, bedraagt uiteindelijk €17.240,-. Daarnaast is het eigen vermogen toegenomen met €11.000,-. De reden van deze toename is de eenmalige kapitaalinleg van nieuwe leden.

Het positieve resultaat is veroorzaakt door hogere opbrengsten, onder andere doordat het aantal vegetarische monden minder snel is opgelopen dan we hadden ingeschat (lagere contributie dan complete mond). En de directe kosten van de boerderij en kosten coöperatie zijn lager uitgevallen, onder andere doordat de waarde van de kudde runderen meer is toegenomen dan geschat, we geen kippen hebben aangekocht, er minder voer is ingekocht en de post onvoorzien niet volledig is opgebruikt.

Op de ALV van 17 december 2022 hebben we het voornemen uitgesproken om het positieve resultaat over 2022 toe te voegen aan de algemene reserves. Daarmee hebben we de exploitatie van 2023 kunnen begroten op een negatief resultaat van circa 13.500 euro, waarmee de contributie voor 2023 slechts met 5% stijgt. Het daadwerkelijke besluit wordt op de ALV van 1 april 2023 genomen. Wederom zijn alle voortschrijdende financiële inzichten van 2022 gebruikt voor en opgenomen in de begroting van 2023. Voor meer informatie over de gedetailleerde financiële verantwoording en een vergelijking van de begroting ten opzichte van de realiteit voor de balans en kasstroom zijn de stukken van de jaarrekening 2022 te raadplegen.

Tekst
Bestuur Herenboeren Goedentijd

Eindredactie
Jasper van den Heuvel

Vormgeving
Koen Bakx

Fotografie
Anke Gielen