Jaarverslag 2024

Inleiding

Voor u ligt het jaarbeeld van 2024, het 5e actieve jaar van de boerderij. In 2025 vieren we daarom ons lustrum. Inmiddels lijken een aantal zaken routine geworden. Maar dat is slechts schijn. De bedrijfsvoering moet nog steeds verder gefinetuned worden, we leren steeds weer nieuwe kneepjes bij. Ook heeft elk jaar zijn eigen problemen en uitdagingen waar we van leren, al was het maar het veranderende weer. Ook komen we vaak handen tekort. Vandaar het jaarthema van vorig jaar: “Meewerken maakt meer mogelijk.” Is er meer meegewerkt? En was er meer mogelijk? We zullen het hier lezen.

In 2024 hebben we meer dan voorheen ingezet op een actieve bijdrage van de leden. Er werden bijvoorbeeld meer boerderijdagen georganiseerd. En die werden goed bezocht. Ook hebben we ingezet op verdere mechanisatie. Op een kleine en veelzijdige boerderij is dat lastig, maar niet onmogelijk. Een voorbeeld is de nieuwe wiedegg. Ook met kleine oplossingen lukt het om verder te komen. Voorbeeld is hiervan de spoeltafel die het spoelen van groente ergonomischer en beter maakt. Op deze manier beperken we de minimaal noodzakelijke hoeveelheid arbeid en vergemakkelijken we de bestaande arbeid. Tevens hebben we tijdens de ALV kennisgemaakt met buurman Theo die over zijn melkveebedrijf vertelde. De goede verhoudingen met de buren zijn belangrijk, want laatst kwam hij helpen met de geboorte van een van onze kalfjes. Eind vorig jaar hebben we een proeflidmaatschap in gesteld, hetgeen hopelijk de drempel voor een (actief) lidmaatschap bij geïnteresseerden lager maakt. Via de succesvolle open dag hebben we weer meer nieuwe leden aangetrokken.  En daarvan zijn er inmiddels velen actief op de boerderij! Zoals bij veel herenboerderijen die al een paar jaar draaien stagneert het aantal leden echter wel.

In het teeltplan voor 2024 hadden we ingezet op stabilisatie van de variatie aan producten. Het jaar 2024 begon uiterst nat waardoor een deel van de opbrengst toen tegenviel. Daarna schoot met onze groenten het onkruid mede de lucht in. Door alle zeilen bij te zetten konden we de schade beperken. De oogst was in het late voorjaar en de zomer wel weer goed. Volgend jaar (2025 dus) gaan we nog eerder met onkruidbestrijding beginnen, is het voornemen. Dat er verbeteringen in het teeltplan mogelijk zijn bleek uit de enquête. We namen eind 2024 afscheid van onze kippen en inmiddels hebben we weer nieuwe (zeer assertieve), die goed leggen. De kudde is gezond en de varkens idem. Dit alles dankzij onze voortreffelijke boeren Peter en Gina en alle leden die actief betrokken zijn.

Herenboeren Goedentijd

We zijn begin 2023 met 275 leden begonnen en via aanwas (21 nieuwe leden) en uittreden (15 leden) uitgekomen op 281 begin 2024. In 2024 was het ledenverloop als volgt: 21 nieuwe leden en 17 uittredende leden, waarmee we eind 2024 op 285 leden zaten. Het beeld van het aantal certificaten (aantal leden), aantal monden en verdeling van aantal monden over complete monden en vegetarische monden is weergegeven in onderstaande tabel.

In de loop van 2024 zijn er, evenals het voorgaande jaar, een aantal leden dat heeft aangegeven te willen uitstappen. Omdat er niet direct nieuwe leden waren om in te stappen is er in 2023, evenals in 2022 en 2023, een wachtlijst ontstaan van leden die willen uitstappen. Meerdere leden gaven aan het concept van Herenboeren nog steeds te onderschrijven maar om redenen, zoals ‘het past niet in onze huidige gezinssituatie’ of ‘we maken andere keuzes nu we met pensioen zijn’, te willen stoppen als lid van onze coöperatie. Bij het laten uitstappen van leden hanteert het bestuur het principe van datum van opzegging en of er financiële ruimte is.

De aanwas van nieuwe leden blijft een aandachtspunt voor het bestuur. Via gerichte acties op social media wordt de aandacht getrokken van potentiële nieuwe leden. Daarna worden geïnteresseerden uitgenodigd voor een rondleiding waarna een aantal mensen daadwerkelijk lid wordt.

Onze boerderij

Met bodemverbetering moeten we bezig blijven en we hopen op een steeds betere en ook steeds meer diverse bodem en bodemgesteldheid. Niet alleen wat de grond betreft maar ook wat er zich in de grond bevindt en beweegt. Mest, compost en mineralen blijven hierbij de belangrijkste elementen die steeds opnieuw in samenstelling verbeteren en steeds worden aangepast opdat ook de aarde zich geleidelijk verbetert. Dit alles gebeurt binnen de normen die ons worden opgelegd en de wensen en behoeften die onze bodem aangeeft. Zo hebben we bijvoorbeeld bijen (en ook honing) niet enkel voor de imker maar ook omdat het bijdraagt aan de bestuiving van de fruitsoorten.

Dat alles houdt ons niet vrij van ongedierte en/of onkruid. De coloradokever hield in 2024 weliswaar minder huis maar we waren toch genoodzaakt een biologisch middel te gebruiken. We hebben namelijk ook een plicht richting onze buren. We waren tot aan juni in staat om het onkruid goed in de hand te houden. Vanaf juni gaan er echter meer mensen met vakantie. De krapte in handjes liep vervolgens tot en met september. Het onkruid stond niet zo hoog als vorig jaar maar er zijn heel wat uurtjes op de knieën doorgebracht. Dit was voor onze actieve leden af en toe eigenlijk te veel. De boontjes en de lupine waren overwoekerd, de pompoenen werden geoogst in een manshoog onkruidveld. We hebben dit jaar in ieder geval weer een betere aardappel en ook uienoogst gehad. Toch blijft ook hier verbetering nodig en zal in 2025 een aanaarder ingezet om de onkruiddruk in de aardappelen te verminderen en zal een onkruidbrander op andere plekken worden ingezet. Natuurlijk speelt bij dit alles ook het weer een grote rol.  Voor de bonen en pompoenen gaan we in 2025 op een andere manier te werk. In 2024 is er een onkruidgroep gestart om meer grip op het onkruid te krijgen.

De boomgaard leverde ook dit jaar nog vooral zacht fruit op. Daarvan hadden we een rijke oogst, die veelal opnieuw via zelfpluk bij ieder in huis kwam. Maar gelukkig hadden we bijna altijd wat op de kraam staan, voor degenen die niet in staat waren zelf te plukken. De mensen van de distributie zelf vergeten regelmatig om hun zacht fruit mee te nemen. Zo druk als ze zijn in de kraam. Het vele werk in de boomgaard leverde nog niet voldoende hard fruit zoals appels en peren op. Onderzoek liet zien dat onze boomgaard weliswaar goed is maar wel verbetering nodig heeft om optimaal fruit te leveren. Zo moeten de bijen beter verdeeld worden om meer vruchtbezetting te geven en de bijenvolken moeten uitgebreid worden tijdens de bloeitijd. Er is dit jaar veel aandacht aan het goed snoeien gegeven. Ook in de boomgaard blijft het weer een belangrijke factor.

De aardappeloogst was dit jaar weer goed. In het hoogseizoen werd veelal gevraagd om deze zelf te oogsten, wat door veel leden ook enthousiast gedaan werd. We hadden echter ook altijd voldoende aardappelen op de kraam voor de leden die niet zelf wilden of konden oogsten.

De kruidentuin had door het slechte weer een moeilijke start. Door persoonlijke omstandigheden is het kruidenteam sterk ingekrompen en hebben we besloten de tuin sterk te verkleinen en binnen de houten afrastering te houden. In een deel van de ‘oude’ tuin worden aardbeienplanten gezet. Mensen zijn wel blij met de mooie kruiden.

De tunnelkassen en vooral het tunnelkas team bleek na een goede start op minder handen te kunnen rekenen dan aanvankelijk gepland. Ook privé-zaken zoals gezondheid spelen hierbij een belangrijke rol. Het werk in de drie kassen kwam hiermee onder druk te staan. De hoeveelheid tomaten en komkommers was goed. De paprika en aubergine bleef achter. De venkel gedijt niet goed in de winter en komt daarom niet meer terug in de kas.  Een proef met het kweken van witlof is gestart. Het teeltplan wordt gedurende het seizoen steeds aangepast op de ervaringen. Een afweging van kosten en baten.

Oogst

Net als voorgaande jaren was het voorjaar grillig en bleek het opstarten van de teelt lastig. Er zijn voor 2024 redelijk wat verschillen met voorgaande oogstjaren. Terugkijkend hebben we geen slecht jaar gehad. We hebben in 2024 40 weken uitgifte gehad. Dat is 5 weken minder dan in 2023. Er was een start in de kassen door een opbrengst van de voorteelt, met onder andere raapstelen en mesclun. De tweewekelijkse uitgifte was ook wel voorzien van yakon en rode-, savooie- en witte kool. Door de regen hebben we wel langer de tweewekelijkse uitgifte aan moeten houden, die was pas medio juni weer wekelijks.

Er was zoals gevraagd minder diversiteit aan groenten op het land, met name minder verschillende boon- en courgette-soorten. Onze kruidentuin heeft niet geweldig gefloreerd en het (zacht) fruit is goed in opkomst, daar is beter in geoogst.

Maar lang niet alles is vlekkeloos verlopen natuurlijk. De panen en het te koude natte voorjaar hebben de aardappelen behoorlijk in de weg gezeten en de pompoenen zijn deels niet tot bloei gekomen en niet bestuift. De zuurkool is dit jaar 2x zoveel uitgegeven als in 2023.

Naast de circa 28.800 stuk uiensoorten, 4,9 ton aardappelen (13% minder), 44.000 eieren (5% minder), 1,7 ton meel (19% meer) en de 460 kg  zuurkool (112% meer) die uitgegeven zijn, is er ook weer een top 10 van geoogste groenten gemaakt:

1. Eieren: 44.137 stuks
2. Boerenkoolblad: 35.531 stuks
3. Snijbiet: 25.102 stuks
4. Sla (div soorten): 6.850 stuks
5. Asperges (groen): 6.225 stuks
6. Wortel: 5.619 stuks
7. Prei: 5.522 stuks
8. Rode biet: 5.364 stuks
9. Komkommer: 5.005 stuks
10. Bosui: 4.359 stuks

In bovenstaande top 10 zijn de zogenaamde ‘extraatjes’ naast de reguliere uitgifte niet meegenomen.

Om een indruk te krijgen van de totale oogst ten opzichte van 2024 hebben we de oogst van dit jaar per ‘groentensoort’ vergeleken met de oogst van 2023 en 2022 .

• Bladgroenten (o.a. sla andijvie, spinazie, raapstelen): ca 25% minder oogst dan 2023 200% meer oogst t.o.v. 2022
• Kool per stuk: 8% minder t.o.v. 2023 en 200% meer t.o.v. 2022
• Kool per kg: 20% minder dan in 2023 en 200% meer t.o.v. 2022
• Meel: 19% meer dan 2023 en 100% meer dan  2022
• Vrucht per stuks (o.a. komkommer, pompoen, aubergine, tomaat): 50% meer dan in 2023 en 80% meer dan in 2022
• Vrucht per kg: 22% minder dan 2023 en 24% minder dan in 2022
• Wortel/knol per stuk (o.a. knolselderij, venkel, wortel, pastinaak, yacon): 33% minder dan in 2023 en 200% meer t.o.v. 2022
• Wortel/knol (per kg): 200% meer dan 2023 en 150% meer dan in 2022

Daarnaast is er 18kg aan diverse kruiden en theekruiden uitgegeven en is er 46 kg en 4021 stuks (zacht) fruit (o.a. div. bessen, frambozen, bramen, eerste appels) uitgegeven/geplukt.

Naast alle groenten en eieren hadden we ook nog wat vlees te verdelen dit jaar en wel ruim 9 kilo per mond. Deze bestond uit 1,5 kg rund, 500g kip en 7 kg varkens.

Actieve leden

Er is wederom op veel plaatsen en met veel verschillende deskundigheden en nog meer enthousiasme heel hard gewerkt op en om de boerderij door de actieve leden. Zonder de inzet van velen zou de boerderij niet kunnen draaien. En dan gaat het niet alleen om ondersteuning van de boeren, dat is het meest zichtbare werk op het land, in de kas, de boomgaard, de klusploeg, niet te vergeten het werk met en bij de dieren (waarbij er nog veel werk onzichtbaar blijft).

Maar er is nog veel meer werk, rond financiën, marketing en communicatie, ledenadministratie, veiligheid van mensen, dier en voedsel. De gemeenschap die op en rond de boerderij ontstaat heeft veel kanten en veel gezichten en dat is ook nodig. De ‘sociale verbondenheid’, een van de pijlers onder het Herenboerenconcept, krijgt langzaam maar zeker steeds meer gestalte en maakt de boerderij ook een levende gemeenschap.

Wekelijks zijn er dan ook veel mensen actief. Sommigen dagelijks, andere wekelijks en weer anderen in een ritme dat bij hun leven past. We hebben de Boerderijdagen, een zaterdag in de maand, we kennen een Onkruidteam waarbij mensen een of meerdere dagdelen per week/maand aan de slag gaan. Beiden blijken steeds meer succesvol en worden ook doorgezet. Gezellig, effectief en goed om eens op een andere manier mee te draaien.

We hebben goede verwachtingen dat de ‘harde kern’ aan wekelijks actieve leden samen met deze andere/nieuwere groepen serieuze stappen kan zetten om de problemen die zich in de transitie naar biologische landbouw voordoen te kunnen ondervangen. Daarbij ondersteund door toenemende mechanisatie.

De langste tradities op Goedentijd, het Oogstfeest en ‘Heel Goedentijden bakt’ waren ook dit jaar weer een groot succes waarbij ontmoeting, gezelligheid en lekker smullen van alle taarten, centraal staan. En waarbij in 2024 het weer en de quiz bijdroegen aan het succes. Als we toch geen activiteitencommissie hadden om al deze bijeenkomsten en momenten van gezamenlijk in goede banen te leiden…

Commissies en werkgroepen

In 2024 zijn weer vele werkgroepen en commissies actief tot zeer actief geweest. Neem bijvoorbeeld de hulptroepen van de boer. Een aantal leden zijn op regelmatige basis (sommige zelfs op zeer regelmatige basis) actief in deze werkgroep. Deze leden helpen overal waar nodig, zoals oogsten, jonge aanplant waar nodig, onkruidbestrijding, enzovoorts en enzovoorts. Soms helpen ze ook bij de dierenverzorging en in de kas. Deze groep verdient wederom een pluim! En, het moet gezegd, het is altijd gezellig bij de oogstploegen, en nieuwe mensen altijd welkom. Meer handen maken lichter werk.

Ook zeer vaak op de boerderij te vinden zijn de leden van de werkgroep dierenverzorging. Zij draaien ochtend- en middagdiensten met behulp van een inzetrooster. De hele week, maand en het jaar door. Ook de leden van de inzet kassen, de werkgroep bomen en struiken, klusteam en uitgifte, zij zijn zeer vaak op de boerderij actief. Met elkaar hielden we de boerderij vorig jaar weer draaiende! Onder de bezielende leiding van onze boeren Peter en Gina natuurlijk.

Figuur: organogram met de commissies en werkgroepen, situatie eind 2024

Onze boeren

De boeren hebben ook in 2024 goed gewerkt met ieder hun eigen aandachtspunten en verantwoordelijkheden. Peter de kassen en tuinbouw en Gina de dieren en beiden in staat om voor elkaar de taken op te vangen. Peter kon wat nieuwe dingen uitproberen en Gina leverde met haar deskundigheid van het land kritisch en vooral constructief commentaar.

Het blijft druk op een Herenboerderij en de boeren zijn degenen die daarvan de meeste druk ervaren omdat er altijd veel onvoorspelbaar is, of het nu het weer, de kwaliteit van de zaden en plantjes of de beschikbare handen zijn. De onkruiddruk vraagt om vooruitzien en het landelijk Herenboeren-overleg blijft van belang voor feedback en inspiratie. Gelukkig hebben we ook dit jaar weer een goed en actief meedenkende en meewerkende stagiaire, Tjetske Gerbranda, die veel ondersteuning kan bieden, ook op digitaal gebied.

Financiën

Het concept van Herenboeren bestaat uit 3 pijlers en 7 uitgangspunten. Een van de pijlers betreft economisch gedragen. Deze pijler is sterk verbonden met het financiële beleid van onze coöperatie. Onze coöperatie moet door het innen van contributie en inleggelden in staat zijn om jaarlijks de uitgaven te dekken en om investeringen te doen die noodzakelijk zijn om het werk op de boerderij te kunnen uitvoeren. Onze coöperatie mag dus niet afhankelijk zijn van (exploitatie)subsidies om financieel gezond te blijven. Er stroomt veel geld jaarlijks door de coöperatie en de uitgaven moeten dan ook verantwoord en effectief zijn. Ieder jaar stelt de penningmeester in overleg met de financiële commissie een begroting op waarop wordt gestuurd. Doel is dus om de begroting ‘te realiseren’ en geen overschrijdingen te hebben. De commissie financiën heeft met de penningmeester de financiële verantwoording voor 2024 opgesteld, die aan de kascommissie is voorgelegd en de kascommissie heeft deze verantwoording gecontroleerd.

Het streven is om te realiseren hetgeen gepland (begroot) is. Het werkelijk resultaat over 2024, na belastingen, bedraagt uiteindelijk € 14.000,-. Er was voor 2024 een tekort begroot van € 7.700,- en de verwachting bij de vergadering op 30 november was een verwacht tekort van € 2.900,-. De belangrijkste oorzaken voor dit verschil zijn: extra onderhoud op de grote tractor die eerder is uitgevoerd (niet in 2025 maar in 2024), extra pacht voor de schuur, hogere afrekening van algemene kosten van de boerderij en een lagere waardering van de voorraad. Er waren ook enkele posten niet verwacht die hogere inkomsten hebben gegenereerd: o.a. boekwinst op verkochte activa en een hogere vergoeding voor stage.

Tijdens de ALV van 30 november 2024 is aan de leden voorgesteld om het negatieve resultaat ten laste te brengen van de Algemene Reserve. Het daadwerkelijke besluit daarover wordt genomen tijdens de ALV van 11 april 2025. De verkregen inzichten van de afgelopen jaren (2020 – 2024) over het financieel reilen en zeilen van onze boerderij zijn gebruikt voor het opstellen van een nieuwe begroting voor 2025 waarin een verhoging van de contributie is voorzien en er tevens een tekort voor 2025 is begroot.

Voor meer informatie over de financiële verantwoording en de vergelijking van de begroting ten opzichte van de realisatie (verlies- en winstrekening, balans en kasstroom) zijn de jaarstukken van 2024 te raadplegen.